الگوی احیا و ارتقاء مرغ لاین آرین؛ رویکردی بهینه و عملیاتی
گروه «کشاورزی» اندیشکده اقتصاد مقاومتی، یک گزارش سیاستی تحت عنوان «الگوی احیا و ارتقاء مرغ لاین آرین؛ رویکردی بهینه و عملیاتی» منتشر کرده است.
گزارش سیاستی یکی از انواع تولیدات اندیشکده است که با هدف طرح مختصر و مفید یک مسئله و ارائه پیشنهاد برای حل آن، ویژه تصمیم‌گیران تهیه می‌شود.
در خلاصه مدیریتی این گزارش آمده است:
بر اساس آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۱ معادل ۲.۶ میلیون تن گوشت مرغ در کشور تولید شده است که نیاز سالانه کشور به گوشت مرغ را نشان می دهد. جوجه یک روزه گوشتی مهم‌ترین نهاده تولید این محصول پروتئینی است.
تولید جوجه یک روزه اصلاح نژاد شده، وابسته به گله لاین و اجداد و مرغ مادر است؛ گله لاین بخش اصلی اصلاح نژاد برای تعیین شاخص‌های عملکردی جوجه‌های گوشتی است. تمام صفات و ویژگی‌های اقتصادی بروز یافته در جوجه گوشتی به صورت خالص در گله‌های لاین وجود دارد و در نتیجه تلاقی‌ها، این صفات به نسل‌های بعدی یعنی اجداد، مرغ مادر و جوجه‌های گوشتی انتقال می‌یابند. بنابراین بدون وجود گله‌های لاین، امکان تکرار صفات اقتصادی جوجه‌های گوشتی وجود ندارد و این گله‌های لاین هستند که به دلیل خلوص صفات می‌توانند مجددا نسل‌های بعدی جوجه گوشتی با همان ویژگی‌های اقتصادی و فنی را تولید کنند.
بررسی وضعیت گله‌های لاین در جهان نشان می‌دهد تعداد کشورهای صاحب علم و فناوری مرغ لاین محدود است. در حال حاضر تنها دو شرکت بزرگ و چند ملیتی آویاژن و کاب دارای لاین اقتصادی هستند و گوشت مرغ جهان را از طریق صادرات گله‌های اجداد تامین می‌کنند.
در ایران نیز گله لاین مرغ گوشتی با نام «آرین» وجود دارد که در دهه ۷۰ با پیگیری وزارت کشاورزی از طریق شرکت «یوری برید» هلند وارد کشور شد و از آن زمان تاکنون در مجتمع پرورش و اصلاح نژاد مرغ لاین آرین (مجتمع مرغ لاین بابلکنار) واقع در استان مازندران نگهداری می‌شود. البته به علت قدرت آفرین بودن فناوری مرغ لاین و با هدف حفظ انحصار در جهان، سال‌ها است که کشورهای دارنده این فناوری اقدامی جهت فروش و واگذاری فناوری مرغ لاین نمی‌کنند.
مرغ لاین آرین تا اوایل دهه ۸۰ بیشترین سهم را در بازار گوشت مرغ کشور داشت؛ اما در پی قطع ارتباط مجتمع مرغ لاین بابلکنار با زنجیره تولید (اجداد تا جوجه گوشتی) و همچنین آغاز واردات گسترده مرغ اجداد به کشور، تدریجا سهم بازار مرغ آرین کاهش پیدا کرد و عملا کشور وابسته به واردات مرغ اجداد شد. با از بین رفتن سهم بازار مرغ آرین، سرمایه‌گذاری جدیدی برای بهبود عملکرد و توسعه زیرساخت مجتمع مرغ لاین بابلکنار صورت نگرفت. عدم ثبات مدیریتی نیز بر مشکلات این مجتمع افزود به طوریکه بعد از دو دهه کم‌توجهی به تحقیق و توسعه مرغ لاین آرین، شاخص‌های عملکردی جوجه‌های گوشتی حاصل از مرغ لاین آرین مانند ضریب تبدیل خوراک، افت لاشه بعد از کشتار، درصد تلفات و … در مقایسه با سویه‌های خارجی ضعیف‌تر شده است.
در سال ۱۳۹۸ و با شروع دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران، واردات مرغ اجداد به دلیل مشکلات تحریم به مدت ۶ ماه قطع شد. عواقب عدم واردات اجداد خارجی و مشکلات در تامین گوشت مرغ، باعث شد تا در آن مقطع توجه مسئولین به استفاده از ظرفیت مرغ لاین آرین به منظور مقابله با تحریم جلب شود.
به همین منظور دولت طی سال‌های اخیر اقدامات مختلفی جهت توسعه زیر ساخت مجتمع لاین، ارتقاء عملکرد مرغ لاین آرین و توسعه بازار این سویه انجام داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعریف ساختارها و سیاست‌های نامناسب طی سال‌های اخیر باعث شده تا اقدامات مربوط به احیای مرغ لاین آرین، چه در بخش تحقیق و توسعه و چه در بخش بازاری سازی، به نتیجه مطلوب نرسند و حتی برخی سیاست‌ها از جمله سیاست «جوجه‌ریزی متناظر» آثار منفی در صنعت مرغداری ایجاد نماید.
بر اساس سیاست جوجه‌ریزی متناظر، مرغداران در بخش مرغ مادر و جوجه گوشتی باید به صورت دوره‌ای یا ترکیبی، سویه آرین را پرورش بدهند و در جوجه‌ریزی خود سهم مشخصی برای این سویه در نظر بگیرند؛ در غیر این صورت امکان جوجه‌ریزی ندارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این «سیاست الزامی» به دلیل تفاوت عملکرد سویه آرین با سایر سویه‌های موجود در بازار، در عمل نتیجه نداده است و عملا مرغداران از طریق حدود ۱۴روش ممکن، از اجرای آن سر باز زده و آن را دور می‌زنند.
اجرای سیاست‌های دستوری و غیر متمرکز برای افزایش سهم این سویه در بازار، نه تنها منجر به توسعه بازار سویه آرین نشده است، بلکه آثار منفی متعددی از جمله «کاهش بهره‌وری اقتصادی در صنعت مرغداری»، «ایجاد آمار و اطلاعات نادرست از وضعیت تولید» و «ایجاد تقلب، رانت و فساد در زنجیره تولید مرغ» در صنعت مرغداری به جا گذاشته است.
در حال حاضر مرغ آرین نسبت به نمونه‌های خارجی، خروجی و عملکرد کمتری دارد. این به معنای سودده نبودن تولید آن نیست، بلکه به این معناست که به علت سود آوری کمتر نسبت به سایر سویه‌ها، انتخاب اول تولیدکننده نیست. بنابراین اجرای سیاست‌های دستوری و غیر متمرکز برای افزایش سهم این سویه در بازار، نه تنها منجر به توسعه بازار سویه آرین نمی‌شود، بلکه آثار منفی متعددی را به این سویه تحمیل می‌کند. علاوه بر این، به علت دو دهه عدم ثبات مدیریتی و اداره «رفع تکلیفی» مجتمع بابلکنار بدون بررسی و ارزیابی عملکرد این مجتمع در جهت بهینه سازی آن و همچنین نبود ارتباط میان مجتمع لاین آرین با زنجیره تولید این مرغ تا بازار، زمینه انحراف و تضعیف این محیط فناورانه و راهبردی فراهم شده است. در این میان وجود بازیگران متعدد و نبود متولی واحد به منظور بهبود وضع موجود، شرایط نامناسب گذشته را تشدید کرده است. این وضعیت نامناسب در حالی است که مجتمع لاین آرین به عنوان مرکز اصلاح نژاد و بهبود عملکرد سویه آرین، باید به بهترین شیوه ممکن اداره شود اما در حال حاضر با چنین وضعیتی فاصله بسیار دارد.
بنابراین، اولا تمرکز اصلی در احیا و ارتقاء مرغ آرین باید بر بهبود عملکرد این سویه باشد؛ ثانیا سهم بازار به صورت تدریجی و متمرکز متناسب با ارتقای عملکرد سویه افزایش یابد؛ ثالثا زنجیره آرین از لاین تا بازار به صورت یکپارچه توسط یک متولی اداره شود و حمایت‌ها مبتنی بر آن باشد. مبتنی بر این جمع بندی، در این گزارش الگوی احیا و ارتقاء مرغ آرین در ۷ محور پیشنهاد شده است.
این الگو حاصل بررسی‌های متعدد کارشناسی و میدانی، مصاحبه و جلسات مستمر با همه متولیان مرتبط از حاکمیت تا بخش خصوصی و چالش‌های عملیاتی مبتنی بر تجربه کشور در این زمینه بوده و به تایید عمده خبرگان، فعالان و مسئولین مرتبط این حوزه رسیده است و می تواند جهت حل این مسئله در دستور کار قرار گیرد.
