اصلاح الگوی واردات غذای اساسی – محمدمهدی فامیل محمدی
کاهش قیمت جهانی انواع نهاده‌های اساسی کشاورزی طی فصول عرضه غلات و خصوصا تابستان، فرصتی را فراهم می‌کند که واردکنندگان بتوانند با پرداخت ارز کمتری این محصولات را فراهم کنند. ایران نیز با واردات بیش از ۱۲ میلیارد دلار غذای اساسی و نهاده دامی در سال، به عنوان یک واردکننده بزرگ در بسیاری از بازارها همچون ذرت، سویا و گندم شناخته می‌شود. اما ایراد بزرگ به نحوه خرید در ایران بخصوص از سوی شرکتهای دولتی، نوع خرید در مقصد (CIF) است. بنابراین لازم است دولت با تلاش برای خرید غلات در فصل ارزانی به کاهش ارزبری واردات اهتمام داشته باشد.
عرضه محصولات کشاورزی در سطح بین المللی چگونه انجام می‌شود؟
اتحادیه‌های کشاورزی در هنگام شروع به کاشت، با پیش‌فروش محصولات خود در بورس‌های کالا، ریسک قیمتی را از دوش کشاورزان برمی‌دارند. نهادهای بزرگ مالی با خرید این اوراق آتی، به اولین واسطه در تجارت غذا تبدیل می‌شوند. در فصل سررسید اوراق، شرکتهای بزرگ تامین غذا همچون کارگیل، بونگه و … اقدام به خرید اوراق سررسید شده می‌کنند و سپس محصولات را به صورت فوب (FOB) در اختیار خواهند داشت. به این ترتیب خریداران در سطح جهان، با مراجعه به این تامین کنندگان بین المللی نیازهای خود را برطرف می‌کنند.
نمودار زیر نشان‌دهنده متوسط نوسانات قیمتی گندم در بازارهای جهانی طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ است:
همانطور که مشاهده می‌شود، فصل کاشت و برداشت گندم در کشورهای بزرگ تولیدکننده این محصول متفاوت است. قیمت غلات در طول فصول کاشت و رشد بیشترین نوسان را دارد، زیرا به دلیل پیش‌بینی سطح زیر کشت برنامه ریزی شده، آب و هوا و شرایط رشد، انتظارات عرضه می‌تواند به طور قابل توجهی تغییر کند. با توجه به اینکه روسیه، قزاقستان، اوکراین، آلمان و ایالات متحده بیشترین صادرات گندم را دارند، فصل تابستان که این کشورها گندم خود را برداشت و عرضه می‌کنند ارزانترین فصل سال را تشکیل می‌دهد که تفاوت قیمت بیش از ۵ درصدی با فصل پاییز دارد.
نمودار زیر نیز نشان‌دهنده متوسط نوسانات قیمتی ذرت در بازارهای جهانی طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ است:
همانطور که مشاهده می‌شود، با وجود اینکه فصل برداشت ذرت در نیمکره جنوبی در اوایل بهار است، اما فصل برداشت ذرت در ایالات متحده بیشترین تاثیر را در کاهش قیمت این محصول گذاشته است.
اختلاف قیمت ۵ درصدی در فصول گرانی و ارزانی، برای ۱۲ میلیارد دلار غذای اساسی وارداتی ایران، معادل ۶۰۰ میلیون دلار هزینه بیشتر دولت، تجار و مصرف‌کنندگان خواهد بود.
فصل ارزانی غلات، فصل گرانی حمل و نقل
همزمانی فصل برداشت ذرت آمریکا و روسیه با فصل ارزانی گندم در تابستان، موجب می‌شود خریداران مختلف با کمبود کشتی فله‌بر مواجه شوند. به همین دلیل در این فصل بالاترین نرخ حمل در طول سال محقق می‌شود که در نمودار زیر نشان داده شده است:
طبق نمودار فوق، اختلاف قیمت فصول گرانی و ارزانی بیش از ۱۵ درصد در هزینه حمل تاثیرگذار است. به طور مثال با در نظر گرفتن ۱۰ درصد هزینه حمل برای واردات ۱۲ میلیارد دلاری سالانه غذای اساسی ایران، این اختلاف قیمت فصلی معادل ۲۰۰ میلیون دلار هزینه بیشتر برای دولت، تجار و مصرف‌کنندگان خواهد شد. به گواه آمار، بیشترین ثبت سفارش واردات محصولاتی همچون گندم و ذرت در ماههایی انجام می‌شود که قیمت جهانی این محصولات بالاست.
تامین‌کنندگان غذای اساسی، بزرگترین حمل کنندگان بین المللی
همزمانی ارزانی محصول با گرانی حمل، یک فرصت مناسب برای واسطه‌های بزرگ ایجاد می‌کند تا از این نیاز جهانی حداکثر سود را ببرند. به همین دلیل بزرگترین تامین کنندگان غذای اساسی، همان شرکتهایی هستند که شبکه حمل و نقل و کشتیرانی بین المللی را تشکیل می‌دهند. زنجیره تامین غذای اساسی ایران نیز از این نکته مستثنی نیست و کسب‌وکار اصلی واسطه‌های تامین غذای کشور، حمل و نقل است. به همین دلیل اختلال در پرداخت ایران برای واردات از این شرکتها، معادل افزایش کرایه حمل برای ارسال محموله‌های بعدی خواهد بود و به تدریج هزینه حمل محموله‌های فله به کشور را با افزایش مواجه می‌کند.
ضرورت برنامه ریزی کشور برای ورود به لجستیک بین الملل غلات
اختلاف زمانی بین فصل ارزانی محصول با فصل ارزانی حمل، نشان‌دهنده ضرورت ورود کشور به زنجیره تامین بین المللی جهت استفاده از فرصت واردات در فصل ارزانی و کاهش هزینه های واردات است. به این ترتیب دولت با برنامه ریزی و تنظیم گری برای تغییر نحوه خرید از CIF به FOB و مجموعه‌های اقتصادی مرتبط با واردات غذای اساسی با مشارکت در تهیه شبکه حمل و شبکه انبارداری در مبدا، باید از این فرصت برای بهبود شرایط اقتصادی کشور بهره برداری کنند.