شکاف مالیاتی؛ شاخص ارزیابی عملکرد نظام مالیاتی کشور
گروه «مالیات» اندیشکده اقتصاد مقاومتی، یک گزارش سیاستی تحت عنوان «شکاف مالیاتی؛ شاخص ارزیابی عملکرد نظام مالیاتی کشور» منتشر کرده است.
گزارش سیاستی یکی از انواع تولیدات اندیشکده است که با هدف طرح مختصر و مفید یک مسئله و ارائه پیشنهاد برای حل آن، ویژه تصمیم‌گیران تهیه می‌شود.
در خلاصه مدیریتی این گزارش آمده است:
در ماده ۱۷ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، اصلاح نظام درآمدی دولت از طریق افزایش سهم درآمدهای مالیاتی مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین اصلاح و تقویت همه‌جانبه نظام مالی کشور با هدف پاسخگویی به نیازهای اقتصاد ملی و ایجاد ثبات نیز از دیگر محورهای مورد تأکید در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است.
مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی هر کشوری به شمار می‌رود و همچنین یکی از اصلی‌ترین ابزارها در راستای تعدیل ثروت، توزیع مجدد درآمد، توسعه و بازسازی و نیز برقراری عدالت در جامعه محسوب می‌شود. کارا نبودن هر نظام مالیاتی به معنی عدم توفیق آن نظام در وصول مالیات بالقوه است. اجتناب و فرارهای مالیاتی، معوقات و… موجب ایجاد شکاف در وصول مالیات می‌شود و حجم درآمدهای مالیاتی کشور را کاهش می‌دهد.
آمارها از میزان فرار مالیاتی بسیار پراکنده است و مرجع مشخصی برای برآورد و اعلام میزان فرار مالیاتی در کشور و فراتر از آن، میزان درآمد مالیاتی از دست رفته (شکاف مالیاتی) وجود ندارد. برآوردها در مورد فرار مالیاتی از ۲۵ هزار میلیارد تومان تا بالای ۲۰۰ هزار میلیارد تومان وجود دارد و اعتبار هیچ‌کدام مشخص نیست. این مشکل در مورد میزان معوقات مالیاتی نیز وجود دارد.
شکاف مالیاتی به معنی میزان درآمدهای مالیاتی از دست رفته بر مبنای قوانین و مقررات فعلی است؛ اینکه بر اساس قواعد موجود، به چه میزان از مالیاتی که باید دریافت شود، دریافت نمی شود. «شکاف مالیاتی» مفهوم مقابل «تمکین مالیاتی» و شاخصی فراتر از فرار مالیاتی است. درک حجم شکاف مالیاتی و برآورد آن به سیاستگذار کمک می‌کند با استفاده از ظرفیت موجود، کارایی نظام مالیاتی را اندازه‌گیری کند و با کشف عوامل شکاف مالیاتی، نارسایی‌ها و عملکردهای نامناسب را کاهش دهد. برآورد و تحلیل شکاف مالیاتی می‌تواند پایه اصلاحات مالیاتی از نظر ساختاری، قانونی، فرآیندی، نرم و حتی عوامل بیرونی باشد. در واقع درک میزان کارایی نظام مالیاتی به میزان شاخص «شکاف مالیاتی» است که هر چه کمتر باشد، کارایی بیشتر نظام مالیاتی را نشان می‌دهد.
اهتمام جدی سازمان‌های مالیاتی در سراسر جهان نظیر بریتانیا، کانادا، آمریکا، استرالیا در برآورد شکاف مالیاتی به طور مستمر و تلاش برای کاهش هرچند ناچیز شکاف مالیاتی نشان از اهمیت این شاخص دارد. این کشورها به طور مداوم در پی کشف عوامل شکاف مالیاتی و تلاش برای کاهش اقتصاد غیررسمی هستند.
در شرایط فعلی نظام مالیاتی ایران، مهم‌ترین اقدامات عملیاتی جهت کاهش شکاف مالیاتی جدای از اقدامات بلندمدت در تغییر ساختار نظام مالیاتی، اقدامات کوتاه‌مدت و میان‌مدت است که گام ابتدایی آن باید پایش، تحلیل و برآورد مستمر وضعیت شکاف مالیاتی باشد. برآورد و تحلیل شکاف مالیاتی می‌تواند پایه اصلاحات مالیاتی از نظر ساختاری، قانونی، فرآیندی، نرم و حتی عوامل بیرونی باشد. در این راستا، لازم است متولی برآورد شکاف مالیاتی مشخص شود. بدین منظور متولی اصلی این کار باید به جهت تعارض منافع، مستقل از سازمان امور مالیاتی باشد. از طرفی تخصص و دسترسی سازمان مالیاتی به پرونده ها و داده های مالیاتی بیشتر است و باید از این نهاد در جریان برآورد شکاف مالیاتی استفاده شود.
دو طرح پیشنهادی برای تعیین متولی برآورد شکاف و تحلیل آن وجود دارد. طرح اول این است که متولی برآورد شکاف مالیاتی، به جهت تخصص و تسلط، سازمان مالیاتی باشد و برای تحلیل، اعتبارسنجی و صحت سنجی برآوردها از کمیته ای متشکل از دستگاهها و کارشناسان بیرون از سازمان مالیاتی و دولت و ظرفیت تحلیلی آن استفاده شود. طرح دوم نیز این است که متولی برآورد شکاف مالیاتی به کلی خارج از سازمان مالیاتی باشد و صرفا برای تحلیل و ارائه راهکار از ظرفیت سازمان امور مالیاتی استفاده شود.
لذا اقدامات لازم که باید پیرو این مهم شکل گیرد به شرح زیر است:
۱) مشخص نمودن متولی برآورد شکاف مالیاتی
۲) افزایش دانش در زمینه روش‌های برآورد شکاف مالیاتی
۳) ارائه برآورد و گزارش سالانه از شکاف مالیاتی
۴) تحلیل شکاف مالیاتی
۵) ارائه و استفاده از شاخص‌های متنوع و کارا برای ارزیابی عملکرد سازمان و ادارات مالیاتی بر اساس شکاف مالیاتی
۶) پیشنهاد اقدامات لازم به منظور کاهش شکاف مالیاتی و پیگیری اجرا و ارزیابی آن
