تولید پروپیلن؛ ظرفیت مغفول زنجیره ارزش گاز مایع

گروه «انرژی» اندیشکده اقتصاد مقاومتی، یک گزارش سیاستی تحت عنوان «تولید پروپیلن؛ ظرفیت مغفول زنجیره ارزش گاز مایع» منتشر کرده است.

گزارش سیاستی یکی از انواع تولیدات اندیشکده است که با هدف طرح مختصر و مفید یک مسئله و ارائه پیشنهاد برای حل آن، ویژه تصمیم‌گیران تهیه می‌شود.

در خلاصه مدیریتی این گزارش آمده است:

گاز مایع یا همان LPG یکی از محصولات راهبردی و گران‌ قیمت صنعت نفت و گاز ایران محسوب می‌شود. این حامل انرژی عمدتاً از طریق پالایشگاه‌های نفت خام یا گاز طبیعی استخراج و جداسازی می‌شود، هر چند از طریق فرآیندهای پتروشیمی‌ هم تولید می‌گردد. گاز مایع یک سوخت پاک، کارآمد و مقرون به صرفه است و امکان جایگزینی آن با سایر فرآورده‌های هیدروکربوری وجود دارد و به راحتی امکان حمل و ذخیره‌سازی آن فراهم است. این ویژگی‌ها باعث شده است گاز مایع مصارف متنوعی شامل بخش خانگی، صنعت، حمل و نقل (زمینی و دریایی) و پتروشیمی داشته باشد.

در سال ۲۰۱۰ میزان مصرف جهانی گاز مایع حدود ۲۴۰ میلیون تن بوده که این عدد در سال ۲۰۱۸، به حدود ۳۱۳ میلیون تن رسیده است. پیش‌بینی می‌شود که میزان مصرف جهانی گاز مایع در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۳۵۰ میلیون تن برسد. در سال ۲۰۲۰ اندازه بازار جهانی گاز مایع حدود ۱۳۰ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۲۵۰ میلیارد دلار برسد و در واقع سالانه ۶.۵ درصد رشد کند.

رشد عظیم حجم عرضه گاز مایع از ایالات متحده، غرب آسیا و سایر مناطق، مسیرهای تجاری قدیمی جهانی را تغییر داده و منجر به دگرگونی بخش پتروشیمی در جهان شده است. علیرغم اینکه مصرف گاز مایع در بخش حمل و نقل (اتوگاز) در کشورهای محدودی همچون ترکیه و کره‌جنوبی در گذشته توسعه داده شده، اما در حالت کلی بخش خانگی بیشترین سهم را از مصرف گاز مایع جهان به خود اختصاص داده است و بعد از آن واحدهای پتروشیمی‌ در جایگاه دوم قرار دارند، به گونه‌ای که محرک اصلی رشد بازار جهانی گاز مایع از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰، افزایش مصرف در بخش پتروشیمی در راستای توسعه زنجیره ارزش گاز مایع است.

پروپیلن یکی از مهم‌ترین محصولات میانی پتروشیمی است که طی سالیان متمادی، رشد قابل توجهی در تقاضا داشته است. در سال ۲۰۰۵ ظرفیت جهانی تولید پروپیلن حدود ۷۰ میلیون تن بوده که این ظرفیت در سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۳۳ میلیون تن رسیده است. در سال‌های آینده ظرفیت جهانی تولید پروپیلن همچنان رشد قابل توجهی خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۰ به حدود ۲۰۰ میلیون تن افزایش پیدا کند.

پروپیلن از گذشته تا کنون همراه با اتیلن عمدتاً از کراکرهای نفتا تأمین شده است. اما بهره‌برداری از گاز شیل در آمریکای شمالی باعث تغییر به سمت کراکر اتان به عنوان منبعی برای تولید اتیلن شد. بنابراین روش‌های غیرمستقیم (قدیمی) تولید پروپیلن (کراکرهای بخار و پالایشگاه‌ها) با میزان تقاضا سازگار نیستند. در حال حاضر جهان شاهد تغییرات قابل توجهی در بازار پروپیلن است، زیرا از تولید غیرمستقیم (روش‌های قدیمی) دور می‌شود و به سمت تولید مستقیم و بیشتر پروپیلن می‌رود.

در واقع شکاف بین عرضه و تقاضای پروپیلن، دسترسی به پروپان ارزان قیمت ناشی از افزایش تولید گاز مایع در جهان، قیمت بالای نفت خام، رشد بیشتر تقاضای پروپیلن نسبت به اتیلن، کاهش کراکرهای بخار با خوراک نفتا و سایر عوامل باعث توسعه بیشتر زنجیره ارزش گاز مایع و در حقیقت افزایش تولید پروپیلن از گاز مایع از طریق احداث واحدهای جدید پتروشیمی هیدروژن زدایی پروپان (PDH)، نه فقط در ایالات متحده و کانادا بلکه در اروپا و آسیا شده است.

در ایران سالانه حدود ۱۰ میلیون تن گاز مایع تولید می‌شود که بیش از ۵۰ درصد از گاز مایع تولیدی به صورت خام صادر، بیش از ۲۰ درصد صرف مصارف داخلی، ۵ درصد به عنوان خوراک پتروشیمی‌ها و بیش از ۲۰ درصد باقیمانده این سوخت با ارزش و گران قیمت به علت محدودیت در ذخیره‌سازی، به خط لوله سراسری گاز طبیعی تزریق می‌شود. این در حالی است که ارزش حرارتی و قیمت جهانی گاز مایع به مراتب بیشتر از گاز طبیعی است و تزریق آن به خط لوله سراسری گاز طبیعی، در واقع به منزله اتلاف منابع و عدم استفاده صحیح از این ماده با ارزش است.

در حال حاضر تقاضای داخلی برای پروپیلن زیاد است و شکاف زیادی بین عرضه و تقاضای بازار پروپیلن وجود دارد. بنابراین بازار داخلی به پروپیلن وارداتی وابسته بوده و سالانه حدود ۱.۲ میلیارد دلار حجم واردات مشتقات پروپیلن به کشور است. در این شرایط توسعه صنعت پروپیلن کشور اهمیت زیادی دارد. علاوه بر آن با توجه به رشد جهانی بازار محصولات پایین‌دستی پروپیلن، فرصت‌های صادراتی مطلوبی بویژه در منطقه برای کشور مهیا خواهد شد. در حقیقت با توجه به «میزان تولید و عرضه بیش از تقاضای گاز مایع در داخل و هدر‌رفت بیش از ۲۰ درصدی آن»، توسعه زنجیره ارزش گاز مایع و در واقع تولید پروپیلن از گاز مایع می‌تواند به رفع «کمبود محصول راهبردی پروپیلن در کشور» کمک کند که مزایای گوناگونی همچون «ایجاد ارزش افزوده»، «صرفه‌جویی ارزی»، «افزایش درآمد دولت» و «اشتغال‌زایی» را هم درپی خواهد داشت.